Në sallat luksoze të konferencave dhe nëpër kafene elegante të Brukselit, shpesh ndihen fërgëllimat e mosbesimit dhe zemërimit, veçanërisht kur përmendet rasti i Henrik Hololeit.
Ky zyrtar i lartë estonez, që shërbente si drejtor në Komisionin Evropian, u përfshi në një skandal etik të rëndë: ai kishte pranuar dhurata dhe udhëtime falas nga Katari në kohën kur zyra e tij ishte e angazhuar në negociata për një marrëveshje të rëndësishme ajrore me këtë shtet të Gjirit.
Skandali, që mori emrin “Katargate”, ngjalli një furtunë politike në qendër të institucioneve të Bashkimit Evropian, por, për çudi, mbeti pothuajse i padëgjuar për publikun më të gjerë në Evropë.
Komisioni Evropian, në një përpjekje për të ulur tensionet, deklaroi se të gjitha udhëtimet ishin miratuar sipas rregullave në fuqi dhe me dijeninë e eprorëve.
Por çështja më problematike qëndron në faktin se Hololei, në rolin e tij drejtues, ishte pikërisht ai që kishte kompetencat për të miratuar vetë këto udhëtime – një rreth vicioz i konfliktit të interesit, ku mbikëqyrja dhe përgjegjësia janë të përziera me interesat personale, shkruan politico.
Pavarësisht natyrës serioze të çështjes, reagimi i Komisionit ishte i butë dhe mospërfillës: Hololei, në vend që të përballej me sanksione apo hetime disiplinore, thjesht u transferua në një tjetër post brenda administratës së BE-së, si të mos kishte ndodhur asgjë.
Kjo lëvizje e heshtur ilustron në mënyrë të përkryer kulturën e thellë të mosndëshkimit që ka zënë rrënjë në institucionet evropiane – një sistem ku përballja me përgjegjësinë është më përjashtim sesa rregull.Brukseli nuk është i huaj për skandalet. Raste të tilla ndodhin me një rregullsi të habitshme – nga mungesa e transparencës së mesazheve zyrtare të presidentes së Komisionit, Ursula von der Leyen, lidhur me kontratat miliarda-euroshe me gjigantin farmaceutik Pfizer gjatë pandemisë COVID-19, deri te favorizimet e grupeve të interesit brenda agjencive të ndryshme të BE-së.
Por ajo që e dallon këtë kulturë nga modelet e tjera demokratike është mungesa kronike e pasojave reale. Me fjalë të tjera, skandalet shpërthejnë, por rrallëherë shpien në reforma apo ndëshkime domethënëse.
Bashkimi Evropian ka ngritur një aparat institucional që në letër garanton mbikëqyrje dhe drejtësi – Avokatin e Popullit, Prokurorinë Publike Evropiane, komisionet parlamentare dhe gjykatat administrative.
Por në praktikë, këto institucione shpesh duken më shumë si formalitete burokratike sesa mekanizma efektivë të kontrollit dhe përgjegjshmërisë. Reagimet e tyre ndaj keqpërdorimeve janë të zbehta dhe të vonuara, duke ushqyer edhe më shumë pakënaqësinë qytetare dhe duke forcuar narrativat e politikanëve euroskeptikë që e sulmojnë “Brukselin” si një kastë të shkëputur nga qytetarët.
Në këtë realitet, politika e BE-së i ngjan më shumë asaj të Vatikanit apo Kombeve të Bashkuara – institucione ku korrupsioni është i përfolur, ndëshkimi është i rrallë, dhe transparenca një nocion abstrakt.
Aferë pas afere, përgjegjësit mbijetojnë
Edhe kur dalin prova të qarta për parregullsi, këto shpesh fshihen, relativizohen apo injorohen, në vend që të shërbejnë si shkas për hetime të thelluara dhe reforma strukturore.
Një shembull emblematik është rasti i Martin Selmayer-it, ish-bashkëpunëtor i ngushtë i presidentit të atëhershëm të Komisionit, Jean-Claude Juncker.
Në vitin 2018, Selmayer u emërua me urgjencë sekretar i përgjithshëm i Komisionit përmes një procedure të manipuluar, të përshkruar nga kritikët si një “grusht shteti nga brenda”. Avokatja e Popullit Evropian konstatoi katër raste të abuzimit administrativ në këtë emërim, duke vënë në dukje se procedurat ishin anashkaluar me qëllim të qartë për të ndaluar çdo kundërshtim të brendshëm.
As Parlamenti Evropian, institucioni i vetëm i BE-së që zgjidhet drejtpërdrejt nga qytetarët, nuk mbetet i paprekur nga problemet e etikës dhe llogaridhënies.
Presidentja aktuale, Roberta Metsola, e cila është promovuar si simbol i përparimit gjinor për faktin se është gruaja e tretë në këtë post, është kritikuar për emërime nepotiste – përfshirë atë të kunatit të saj në një pozicion të rëndësishëm administrativ. Ky emërim përkoi në kohë me skandalin “Katargate” dhe u detyrua të shtyhej përkohësisht pas presionit publik.
Edhe pse ka pasur një rritje të presionit nga institucionet mbikëqyrëse, vetë Ursula von der Leyen – që kishte premtuar më shumë transparencë dhe reformë – shpesh është kritikuar për mungesë të theksuar progresi.
Dy afera brenda një kohe të shkurtër
